Problemy organizacji pozarządowych w Polsce

Z raportu końcowego z ewaluacji ex-ante „Założeń do Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2021-2030” wynika, że „w Polsce mamy do czynienia ze stagnacją rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, zarówno w wymiarze postaw (m.in. niski poziom zaufania społecznego, w tym zaufania międzyludzkiego oraz do instytucji publicznych), jak i działań (angażowanie się w działania na rzecz społeczności, zrzeszanie się). Trudności finansowe i kadrowe doświadczane przez organizacje pozarządowe należy traktować zarówno jako przyczynę, jak i konsekwencję tych zjawisk" (https://niw.gov.pl/wp-content/uploads/2020/09/Rapor-ko%C5%84cowy_ewaluacja-ex-ante_P-FIO-2021.pdf). Przedstawiciele organizacji zwracają również uwagę na odpływ wolontariuszy, a także na potrzebę szkoleń i podnoszenia umiejętności wśród swoich członków. Z drugiej strony wskazują także na problem odchodzenia ledwie sprofesjonalizowanej kadry do prywatnych firm, gdzie wynagrodzenia dla ekspertów są znacznie wyższe niż w organizacjach pozarządowych.

W Polsce wiele organizacji społecznych charakteryzuje się niskim poziomem profesjonalizacji pracy. Rzadko zatrudnia się specjalistów na umowę o pracę, wiele zadań zleca się na zasadach wolontariatu lub na bardzo niskich stawkach. Jednak w USA mierzą się z innym problemem. Tam organizacje pozarządowe borykają się ze zjawiskiem zbyt wysokiego sprofesjonalizowania działań, a w związku z tym z brakiem zadań dla zwykłych wolontariuszy. Organizacje społeczne stają się firmami działającymi w sferze publicznej, a nie oddolnymi ruchami na rzecz realizacji idei dobra wspólnego i artykułowania potrzeb obywateli. Aby skutecznie konkurować w przekazie społecznym i jednocześnie wywierać wpływ na polityków, niezbędna jest profesjonalizacja działań, jednak taka forma nie powinna zdominować trzeciego sektora. Organizacje pozarządowe powinny również rozwijać ideę wolontariatu, jednak raczej w obrębie działań akcyjnych, a do stałych zadań zatrudniać specjalistów i fachowców. Takie podejście również zminimalizuje zjawisko wypalenia wśród wolontariuszy, a także poczucie wykorzystywania ich. Z kolei przy dużej grupie regularnie angażujących się wolontariuszy niekorzystne jest wybieranie spośród nich osób do zatrudnienia. Plusem jest identyfikowanie się takiej osoby z misją organizacji, ale minusem jest zagrożenie, że pozostałe osoby pracujące za darmo też zaczną oczekiwać wynagrodzenia za swoją pracę.

Sytuacja organizacji pozarządowych w Polsce zmienia się i jest coraz bardziej zróżnicowana. Obserwujemy również dużą polaryzację w trzecim sektorze. Organizacje rzadko współpracują, a często konkurują. Osłabia to wpływ społeczeństwa obywatelskiego na władzę. W ostatnich latach obserwujemy wzrost liczby fundacji i stowarzyszeń, ale wcale głos społeczeństwa nie jest przez to silniejszy. Alexis de Tocqueville pisał, że „Zasada głosząca, że najlepszym sposobem neutralizowania siły gazet jest powiększanie ich liczby, należy w Stanach Zjednoczonych do pewników wiedzy politycznej” i wydaje się, że tę zasadę można również zastosować do organizacji pozarządowych.

Warto zwrócić szczególną uwagę na problemy, które zgłaszają sami przedstawiciele organizacji. Nadal brakuje specjalistów i ekspertów, którzy zajmują się analizą kondycji trzeciego sektora w Polsce, należy prowadzić konsultacje z NGO-sami, szkolić członków organizacji pozarządowych oraz współpracować z władzą przy wypracowywaniu najkorzystniejszych zmian w systemie prawnym. Należy piętnować nepotyzm czy „kupowanie” poparcia politycznego przez władzę, to zadanie bardzo trudne, ale niezbędne dla przyszłości III sektora w Polsce. Ważnym aspektem jest pomoc organizacjom pozarządowym w dywersyfikacji źródeł finansowania, warto zwrócić szczególną uwagę na dynamikę wzrostu liczby NGO-sów w Polsce, ich strukturę (szczególnie pod względem wieku, płci i wykształcenia). Szerokie badania trzeciego sektora dadzą ogląd kondycji całego społeczeństwa.